|
Zie voor de betekenis van de fonetische symbolen de lijst met CGN Foneem labels
De klinkerachtige medeklinkers van het Nederlands zijn /w j l r/. Klinkerachtigen grenzen altijd, voor of achter, aan een klinker. De uitspraak van deze medeklinkers verschilt duidelijk naar de plaats van voorkomen, voor of na een klinker. Meestal worden klinkerachtigen niet lang aangehouden.
De uitspraak van de /w j l r/ houdt het midden tussen die van de open klinkers en de gesloten medeklinkers. Bij de uitspraak is de stand van de spraakorganen bijna gelijk aan die van een van de klinkers. Bij de /w/ en de /j/ wordt dan een sterkere vernauwing gemaakt. Bij de /l/ wordt de lucht 'omgeleid' langs de zijkant van de tong. Bij de /r/ worden de achterkant of de punt van de tong zo dicht bij het verhemelte (achter of voor) gebracht dat het zachte deel van het verhemelte (achter) of de tongpunt gaan trillen ('ratelen'). In alle gevallen blijft de lucht doorstromen, maar wordt de heldere klank van de klinkers gedempt.
Bij het begin van de uitspraak van de klinkerachtige medeklinkers zijn de tong en/of lippen vaak nog niet op hun doelpositie aangeland. De bewegingen zijn nog in volle gang. Gedurende die (korte) tijd kan er dan een klinker zichtbaar zijn in de golfvorm (en CoG) en soms ook duidelijk hoorbaar. Het woord 'drie': /d r i/ wordt dan bijvoorbeeld uitgesproken als /d @r i/. Indien een dergelijk klinker-'segment' wel zichtbaar, maar niet hoorbaar is (in het hele woord), dan wordt hij tot de klinkerachtige gerekend. Is hij wel hoorbaar (in het hele woord), dan moet hij getranscribeerd worden en krijgt zijn eigen klinkersegment.
Klinkerachtigen die voorafgaan aan een klinker (d.w.z., pre-vokale klinkerachtigen) geven het karacteristieke beeld van een stemhebbende medeklinker, gedempte stembandtrillingen met een amplitude die meestal duidelijk lager is dan die van de daaropvolgende klinker. Ook mist het de complexe structuur van de klinker. Bij de /r/ is meestal wel de onregelmatige structuur van de ratel zichtbaar.
Klinkerachtigen die volgen op een klinker (d.w.z., post-vokale klinkerachtigen) geven vaak een heel ander beeld. De medeklinker begint dan meestal als een klinker en gaat dan pas later, al dan niet, over in een 'gesloten' medeklinker. Dit betekent dat de grens tussen een klinker en een klinkerachtige medeklinker meer overeenkomst vertoond met een Klinker naar klinker overgang dan met een 'gewone' klinker-medeklinker overgang.
Elke klinkerachtige medeklinker is 'geassocieerd' aan zijn eigen klinker(s). Die klinker is vaak duidelijk hoorbaar (en zichtbaar) aanwezig wanneer de medeklinker post-vokaal uitgesproken wordt. Deze 'overgangsklinker' wordt tot de medeklinker gerekend en niet tot de daaraan voorafgaande klinker.
In lopende spraak is het niet ongewoon dat een post-vokale of inter-vokale (d.w.z., tussen twee klinkers in) klinkerachtige medeklinker uitgesproken wordt als een 'zuivere' klinker. Zeker bij de post-vokale /r/, die heel erg variabel is, kan de /@/-achtige klinkerovergang prominenter zijn dan zowel de eraan voorafgaande klinker als het 'gesloten' medeklinkerdeel. Het medeklinkerdeel is vaak helemaal niet te vinden. Soms is het ook erg moeilijk de voorafgaande klinker terug te vinden.
© Rob van Son, October 5th, 2000